پل خواجو یکی از بزرگترین پل های اصفهان است که از آن به عنوان بهترین پل یاد می شود. این بنا توسط شاه عباس دوم حکومت صفویه در سال 1650 بر روی پایه های یک پل قدیمی ساخته شد که از آن هم به عنوان پل هم به عنوان سد (سرریز)، در محله خواجو در کرانه شمالی محله زرتشتیان در سراسر زاینده رود متصل می کند. این پل از نظر معماری به عنوان یک پل و سر ریز عمل می کند اما محلی برای برگزاری جلسات سران نیز بوده است.
پل خواجو که در صفاهان است چون نگینی، به ملک ایران است
این بنا در ابتدا با کاشی کاری و نقاشی های هنری تزئین شده بود. در مرکزیت این پل محلی وجود دارد که شاه عباس داخل آن به تحسین منظره رو به رو می نشست. امروزه بقایا یک صندلی سنگی تنها چیزی است که باقیمانده است. پل خواجو یکی از بهترین نمونه های معماری اصیل ایرانی در دوان صفویه تا به الان بوده است.
زاینده رود، اوج زیبائی طبیعت و هنر
این رودخانه که از زرد کوه بختیاری از سلسله جبال چهارمحال و بختیاری، وارد اصفهان شده،اراضی و باغ های حاصلخیز اطراف این شهر را طی و سیراب می کند. از زمان صفوی طرحی در دست بود که آب های سرگردان در منطقه کوه های بختیاری را به طرف زاینده رود هدایت کنند. در واقع شاه عباس اول نخستین کسی بود که به طور جدی خواستار انتقال آب های سرگردان این منطقه به طرف زاینده رود گشت. لذا هیئتی را بدین منظور به منطقه اعزام کرد و حتی خود نیز شخصا عملیات اجرایی این امر را تحت نظر گرفت. این پروژه با مرگ شاه عباس اول به تعلیق در آمد و در زمان حکومت نوادگانش “شاه عباس دوم” ادامه یافت. در این زمان نیز این پروژه به اتمام نرسید و در زمان شاه سلیمان صفوی هنگامی که مجدد در دستور کار گرفت، با وجود وزیر زیرک او به نام “شیخ علی خان” به علت اینکه زمین های زیر کشت بسیاری را در آن منطقه تحت مالکیت داشت از ترس رکود بازار محصولات کشاورزی موجودش، شاه سلیمان صفوی را برای ادامه اجرای این پروژه منصرف کرد.
در نهایت در سال 1327 (ه.ش) یک شرکت انگلیسی با به روز ترین تجهیزات موفق به احداث نخستین تونل کوهرنگ در ارتفاع 2500 متری (از سطح دریا) گردید، سرانجام آب کوهرنگ به زاینده رود پیوست.
در سال 1364 (ه.ش) دومین تونل آن به طول 3000 متر احداث گردید و سومین تونل نیز در سال های اخر ایجاد گردید.
تاریخچه پل خواجو
برخی از مورخین معتقدند، نام خواجو از کلمه “خواجه” به معنی “درباری” (نجیب زاده) مشتق شده است و استدلال می نمایند که در قرن یازدهم (ه.ق) محله ای در حوالی این پل قرار داشته که به دلیل مجاورت با رودخانه از سرسبزی و خرمی و آب و هوای خوبی برخوردار بوده. به همین دلیل، توسط خانواده های اشرافی، انتخاب و مورد سکونت قرار گرفته بنابراین، نام خواجو هیچ ارتباطی به خواجوی کرمانی ندارد، زیرا برخی مورخین استدلال نموده اند شاید به واسطه آن که آرامگاه وی در این محل بوده نامش را بر این محل نهاده اند، درحالی که مدفن او در تنگ “الله اکبر” در مجاورت دروازه قرآن شیراز می باشد.
تن خواجوی کرمانی، به شیراز به تنگ افتاده است، الله اکبر
از اسامی دیگر این پل می توان از، عنوان های “جسرحسن”، بابارکن الدین، ” گبرها” و غیره نام برد.
این پل در واقع از دو عرشه (طبقه) فوقانی و تحتانی تشکیل شده است که تراز بالائی برای عبور و مرور است که مسیر را بخواهند سریع تر طی کنند. طبقه زیرین نیز برای عابری است که قصد استراحت و تفریح داشته باشد.
کاربرد های شاهنشین ها در پل خواجو
در میانه پل در طرفین چهار شاه نشین (بیگلربیگی، جایگاهی بود که عمدتا برای استقرار موقت سران حکومتی طراحی شده است) با شکوه مشاهده می گردد که از نظر استقامت و استائی سازه در میانه پل و بحرانی ترین مقطع آن، با افزایش مقاومت بار روی پل و با هدف افزایش بیشتر مقاومت پل ساخته شده اند.
همچنین اتاق هایی که در ابتدا و انتهای پل قرار دارند، نیز برای دریافت عوارض کاروان هایی است که در حال عبور از پل هستند. این اتاق ها نیز برای تقویت پل در نقاط آغازین در هر طرف طراحی شده اند.
شیرهای سنگی پل در پل خواجو
در سمت شرق پل در دو قسمت ابتدا و انتهای آن، دو شیر نصب شده اند که در دهان هر کدام چهره یک انسان نقش بسته و به صورت دو عنصر محافظ برای این، پل در نظر گرفته می شوند.
در واقع این شیر های سنگی، سنگ قبر قهرمانان ملی بوده اند که جان خود را به طریقی فدای، آرمان خواهی خویش نموده که در قدیم رسم بر این بوده به جای قراردادن سنگ قبری مسطح، از شیری برجسته استفاده کنند که با نگاهی دقیق تر بر بدن شیرها شکل ابزار هایی به ترتیب رزمی و زورخانه ای مانند: شمشیر، سپر، میل(گرز) و کباده (تیر وکمان)، حکاکی کرده اند که به صورت برجسته مشاهده می گردد.
ویژگی های پل خواجو
پل خاوجو با سبک و معماری تاریخی اش، با نقاشی ها و کاشی کاری های ماهرانه ای که دارد به طور گسترده مورد توجه بازدیدکنندگان قرار میگیرد. قدم زدن بر روی این پل یکی از تجربیاتی است که هر بازدیدکننده ای که به شهر زیبای اصفهان می آید می خواهد آن را تجربه کند. پل خواجو اصفهان مهمترین پل شهر و زیباترین پل جهان محسوب می شود. پل خواجو از چهارطبقه از سنگ، آجر و ساروج ساخته شده است.
طراحی این پل به مانند یک سد عمل می کند و دریچه هایی روی آن وجود دارد که امکان کنترل جریان آب و سطح مخزن را فراهم می کند.پل تاریخی خواجو دارای 24 دهانه، 21 کانال آب و 26 چشمه است که یکی از عوامل جذب بازدیدکنندگان است.
